Page 8 - Түркі әлемі - Türk Alemi - 2024.9.indd
P. 8
http://www.turkalemi.org/ http://www.turkalemi.org/
8
ДЕБИЕТ
№9 (266)
2024 жыл
А РН А Й Ы Ж М Ы С К ЕС Т ЕС І Б О Л А Н Ж О .
АРНАЙЫ ЖМЫС КЕСТЕСІ БОЛ АН ЖО .
БІШ КЕКІЛБАЕВТЫ ШЫ АРМАШЫЛЫ ЛАБОРАТОРИЯСЫ
БІШ КЕКІЛБАЕВТЫ ШЫ АРМАШЫЛЫ ЛАБОРАТОРИЯСЫ
ығармашылық лаборатория ұғымы «Қай
Шжазушы қалай жазады? Оның жазу машығы
қандай? Қабілет-қарымы қалай жұмсалады?» деген
сауалдар төңірегінде ой өрбітуге жол ашады. Осы тұр-
ғыдан алғанда, теңдесі жоқ суреткер Әбіш Кекілбайұ-
лының адам айтқысыз мүмкіндіктері туралы әңгіме-
леуден жалықпауымыз керек.
Кішкене күнінен қолына түскен кітаптың бәрін
оқып, білім жинаған, баршаға тән әуестікпен өлең жаз-
ған, Алшын Меңдәлиев сынды ардақты ақсақалдардың
әңгімесін тыңдап, ел шежіресіне қаныққан, сөз біле-
тін сұңғыласын былай қойғанда, қарапайым қазағына
дейін қаламгерше толғайтын, абызы мен аңызы көп,
кейде абайлап, кейде «адайлап» тұратын мұнаралы
Маңғыстауда туып-өскен перзенттің жазушы болмауы
мүмкін емес еді.
Бесінші класта оқып жүргенде «Екпінді» егін екпей
ме?» деген сын мақаласы аудандық газетте жарық кө-
ріп, ол мақала автордың қатысуымен колхоз жиналы-
сында талқылануы, соңында «Кекілбаев жолдастың
сыны толық мойындалды» деген қаулы алынуы оның
әлеуметтік белсенділігін оятады. Сегізінші класта оқып тапханам анау айтқандай бай емес. Бірақ өзім білетін егжей-тегжейледі», – деп түсіндіреді мұны. Сегізінші
жүргенде Сәбит Абдуллаев деген досы екеуі бір жазу- қаламдастарымның қай-қайсысының кітапханасынан класында плагиатты әшкерелеген ол мәңгүрт мәселе-
шының әдеби ұрлығын әшкерелеп, «Лениншіл жас» да қораш деп ойламаймын», – деген сөзі осы пікірімізге сіне плагиат деп қарамайды. Ағайындықты ардақтап,
газетіне мақала жазады. Бұл мақала кезінде зиялылар нақты дәлел болмақ. достықты дәріптегендікі шығар.
ортасын шулатқаны жұртшылыққа мәлім. Чарльз Диккенс пен Эрнест Хемунгуэй түрегеп тұ- Қарымды қаламгер шығарманы ұзақ толғатып ба-
Мектептегі ұстаздарының аса талапшылдығынан рып, Джеймс Джойс пен Дүкенбай Досжанов жатып рып, жазуға отыратынын, шабытпен кірісіп, қашан бі-
кәмелеттік аттестатына әдебиет пәнінен «төрт» қойыл- алып жазған деген тұрғыдан келсек, біздің кейіпкеріміз тіргенше бас көтермейтінін айтады. Жазушы Кекілбаев
ған Әбекең ҚазМУ-дің бесінші курсында оқып жүрген- дәстүрлі жолмен үстелде отырып-ақ қазақ әдебиетінің шығарманы ықыласпен бастағанымен аяқтағанда қатты
де Лев Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» романын классигіне айналды. құлазиды. Өйткені, кейіпкерлердің ортасын өз ортасы-
аударуға қатысқан. Оның алдында Мопассанның екі Әбіш Кекілбаевтың арнайы жұмыс кестесі болған нан артық бағалайды. Олармен қимай қоштасады. Қа-
романын аударып тастаған еді. Бұлардың бәрі де кейі- жоқ. Ол күніге бес жүз сөз жазатын Хемингуэй, таңғы ламгердің өзі: «Түні бойы басқа бір заманда дәурен ке-
нірек жарыққа шыққан. сағат төртте тұрып, алты сағат сілтейтін Харуки Мура- шіп, таңертең көшеге шыққанда, қапелімде қайда келе
Әбіш Кекілбаевтың осынау ғаламат қабілет-қары- ками, таңертең үш сағат, кешке үш сағат жазған Жан жатқаныңды білмей, абдырап қалатын кездерің бола-
мының сыры неде? Ақселеу Сейдімбек бір сұхбатында Поль Сартр секілді белгілі бір режимге дағдыланбады. ды. Суреткердің ең үлкен бақыты да бірнеше ғасырда
былай деді: «Әбішке дейін прозашылар жер бетіндегі Эдгар По сияқты жазу үстелінде ештеңе жазбай, екі-үш қатарынан бірнеше кісі боп өмір сүре алатындығында
тіршілікке көлденеңінен қараған деп есептеймін. Ал ол сағат ақ қағазға телміріп, шабыт күтіп отыру әдетінде ғой», – деп тебіренеді. «Жазушы деген емізулі баласы
болса, тұңғыш рет жерге тігінен көз салады. Шығарма- болған жоқ. Александр Дюма (әкесі) тәрізді квадрат пі- бар ана сияқты», «Алысқа жайылып кеткен, қалаған
ларының желісінде белгілі бір заңдылық бар. Әбіш – шіндес қағаз болмаса, қаламы жүрмей, жазуын дереу өрісіне барып, бауыры сыздап қайтқан аруана секілді»,
планетаға ғарыш биігінен қараған қаламгер». доғаратын, Владимир Набоков секілді арнайы жәшікте – деп өзгеше ой қорытады. «Мен сарылып жазғанды
Нағыз ақынның өлеңдері жазылмайтыны, алтынға тұратын шағын карточкаларға жазатын шектен тыс кір- емес, сағынып жазғанды ұнатамын», – деп қаламгерлік
айналып, бірден құйылып түсетіні секілді Әбіш әлемі пияздығы да бола қоймаған сияқты. Желдің ұйтқыға- кредосын жариялайды.
де адам таңғаларлық құбылыстарға толы. Ол ешқашан нына қарамастан есікті ашып тастап, парақты кірпішпен Ал бір қаламгер әріптесіміздің: «Сіздің кейіпкерле-
не жазамын деп саусақ сормайды. Оның да жазары- бастырып қойып, қалам сілтейтін Марк Твенге, көпке ріңіз – Шыңғысхан, Ақсақ Темір, Әбілқайыр, Абылайлар
ның бәрі ақ қағаздың бетіне салғаннан төгіле жөнеледі. дейін жеке кабинеті, тіпті арнайы жазу үстелі де болма- ұнамды кейіпкерлер ме, әлде ұнамсыз кейіпкерлер
Жазушы үстелінен тұрған кезде әдеби жағына Әдебиет ған Агата Кристиге қарағанда Әбіш ағамның жағдайы ме?», – деген тосын сұрағына орай: «Екеуі де емес.
институты, тарихи жағына Тарих институты біраз ми қа- жақсырақ еді. Өйткені, аяулы анасы Айсәуле мен жан Тарихи кейіпкерлер. Шын әдебиетте ұнамды, ұнамсыз
тыратын, тіні берік тұтас туындыны көресің. жары Клараның арқасында бабы мен бағы бір-бірінен кейіпкер деген болмайды», – деп толғапты.
Бір сұхбат үстінде оған «Қайраткер Әбіш Кекілбаев- кем түскен жоқ. Үнемі ұлттың сөзін айтып, «Қазақтың таңдайы»
тың қаламгер Әбіш Кекілбаевқа тигізген пайдасы мен Жиырмасыншы ғасырдың ең өнімді жазушысы, 86 атанған оған Алла тағала талайғы тарих сыятын ғала-
келтірген кедергісінің қайсысы басымдау?» – деген жылдық ғұмырында 425 кітап жазған, күні-түні тапжыл- мат есте сақтау қабілетін берген. Бүгінгінің ең ауқым-
сұрақ қойдық. Ол кісінің жауабы былай болды. «Бұл май бір отырғанда 80 парақтан қайыратын Жорж Си- ды электронды деректер қоймасы – хард деп аталады.
сауалдың маған басқаша қойылғанын қалар едім. Мы- менондай жанкешті болмаса да, шығармалары жиырма Әбекеңнің алтын басы мен кең маңдайы, қатпары қа-
салы, «Суреткер Әбіш Кекілбаев өзі өмір сүріп жатқан томды құрайтын Әбіш Кекілбаев – қазақтың ең өндіре лың миы мен жаңылмас жады осы хардтың міндетін
кезеңде қоғамдық қызметке, саяси қайраткерлікке ұм- қалам тербеген жазушыларының бірі. Ол өзінің бұлжы- атқарған секілді көрінеді бізге. Бірақ бүгінгі хардтардан
тылмай, күрделі заманның өміріне араласпай тұра алар мас жоспарына сәйкес, күніге 4 бет жазатын Шыңғыс гөрі баяғы қарттардың сіңірген қазынасы құндырақ еке-
ма еді?» – деп сұраса деймін. Ал ондай сұраққа мен: Айтматовқа қарағанда әлдеқайда өнімдірек жұмыс іс- нін бәріміз де білеміз.
«Ол мүмкін емес», – деп жауап берер едім». теді. Мәскеулік әйгілі әдебиет зерттеушісі Зоя Кедрина
Әбіш Кекілбаевтың аса ауқымды дүниені қиналмай Кекілбаевтың шығармашылық лабораториясында- «Үнемі жаңаны іздеп табатын суреткер» деп бағалаған,
тез жазып шығатыны туралы да көп айтылады. Ерте ба- ғы ерекше тоқталатын тұс – оның «Күй» повесі арқылы венгер аудармашысы Эржебет Катона «Латын Америка-
рып, кеш қайтатын қызметі осыған мәжбүрлеген тәріз- «мәңгүрт» ұғымын енгізуі. Бұл – оның суреткер ретіндегі сында туса, әлемдік оқырманға мәлім болар еді» деп
ді. Шығармашылық лабораториясымен жақын танысу ұлы жаңалығы. Арада он екі жыл өткен соң бұл термин- сүйсінген, неміс қаламгері Ральф Шрайдер «Мен одан
мақсатымен Әбіш ағаның үйіндегі жұмыс бөлмесін де ді Шыңғыс Айтматов «Боранды бекетінде» қолданғаны Томас Маннмен көп ұқсастық көремін» деп сипаттаған
көрдік, кітапханасымен де таныстық, жазу жазып отыр- баршаға мәлім. Бір заманда мәскеулік әдебиет сыншы- Әбіш Кекілбаевтың шығармашылық әлемі – түпсіз тұң-
ған сәтіне де куә болдық. Қобыраған көп қағаздар, са- лары бұл ұқсастық жөнінде едәуір шу көтерген. Басқа ғиық, қастерлі құндылық.
пырылысқан бумалар байқала қоймайды. Қай жерде біреу болса, аттандап, айқай салар еді. Ал кеңдігі мен Қазір Ұлы Абайдың «Кешегі өткен ер Әбіш, Елден
де ұқыптылықтың ізі аңғарылады. Демек, туындыға кемелдігі бірдей Кекілбаев мұны бір мәселеге әр қы- бір асқан ерек-ті» деген жоқтау өлеңін қалың қазақ бү-
пайдаланатын деректерін миында қорытады, есінде ұс- рынан келу деп қарайды. «Мен шексіз кекшілдік шексіз гінгі Әбішке де арнап айта бастады. Бәлкім, Мәңгілік ғұ-
тайды, алғашқы нұсқасын басында пісіреді, яғни ойша қатігездікке, ал шексіз қатігездік рухани мәңгүрттікке мыр деген осы шығар...
жазады. Жазушының: «Мағлұматтарды жадымда ұзақ ұрындыратынын сөз етсем, Шыңғыс Айтматов рухани
сақтайтыным да, кітаптарға көп жүгінетінім де рас. Кі- мәңгүрттіктің қайтадан шексіз қатігездікті тірілтетінін Бауыржан ОМАРҰЛЫ
