Page 7 - Түркі әлемі - Türk Alemi - 2024.9.indd

http://www.turkalemi.org/ http://www.turkalemi.org/
М
СЕЛЕ 7 №9 (266)

2024 жыл
БЕСІК ЖЫРЫ ТУРАЛЫ
Б ЕС І К Ж Ы Р Ы Т У Р А Л Ы

дайда, оны биіктеу жерге қойған. Бос бесікті де тер- жыры жайлы «Алла-наме», «Әлдинаме» деген ескіше
бетуге болмайды. Себебі, «бос бесікке шайтан бала- жазылған кітаптардың да болғанын айтады. «Аналар
сын бөлейді» деген ұғым болған. Бос бесіктің бетін әлдисіз жасай алмас» деген нақыл сөз содан қалған
ашық қалдырмаған. Баланы бөлерде қағып-сілкіп, дейді. Бұл деректерді «Салт-дәстүр сөйлейді» кіта-
отпен аластап алған. Бесікте жатқан сәбиді тіл-көз- бын шығарған авторлар келтіріпті. Бесік жырының
ден, пәле-жаладан сақтасын деп бесіктің басына, ар- сөздері де мағыналы, айтар ойы терең болуы керек.
қалығына тұмар, қасқырдың тісін, бүркіт тұяғын, үкі Мысалы, аталған кітапта бесік жырының мына мыса-
қауырсынын тағып қойған. Үкі қауырсыны тұрған лын ұсыныпты:
жерге жәндіктер жоламайтынын көзі ашық қазақ- Менің балам осы ма?
тар жақсы біледі. Сәби шошымасын деп көпшігінің Басында бақыт құсы ма?!
астына кішкентай кездік шаппа салып қойған. Қазақ Ғайып ерен, қырық шілтен
халқының бесікті қадірлегені сондай, атасы жатқан Бөбегімнің досы ма?
бесік немере, шөбере, шөпшегіне дейін қастерлі мүл- Әлди, әлди, әлди-ай.
кі ретінде сақталып, сол әулеттің ерекше жәдігері- «Отбасы хрестоматиясы» сериясымен шығып
не айналған. Әбден ескірген бесікті шаңыраққа іліп жатқан кітаптар қалың оқырманның іздеп жүріп оқи-
қойған, қоқысқа тастамаған. Әулетіңіз өсіп-өнген, тын құнды кітаптары қатарында. Оқыған-тоқығаны
барлық сәбилер түлеп шыққан киелі мүлікті көзіңіз мол, елге танымал тұлғалардың кітаптар туралы пі-
қиып, қалай ғана қоқысқа тастауға болады? кірлеріне көз салыңыз.
«Бір жылдығын ойлаған ел бидай егеді, он жыл- Дидахмет Әшімханұлы, жазушы: «Ыбырай Ал-
тақты Төле биден «Баланың бесігі – кең дү- дығын ойлаған ел ағаш егеді, мәңгілігін ойлаған ел тынсариннің қазақ балаларына арнап шығарған
Аниенің есігі» деген терең сөз қалған. Жаугер- ұрпағының жүрегіне ізгіліктің дәнін егеді» дейді ха- хрестоматиясынан кейін бала ұғымына жұғымды бір
шілік кезінде босқан елдің ішінде бесік арқалап бара лық даналығы. энциклопедия болса, ол осы «Әлдиден эпосқа дейін»
жатқан келіншекке қарап айтқаны екен. Мұхтар Әуе- «Бала бесік жырын тыңдағанда оның ажар-көр- шығар».
зов «Ал, қазақ, мешел болып қалам демесең, тағылы- кіне жауап беретін гормондар жақсы жетіледі. Ана- Таласбек Әсемқұл, жазушы: «Міне, келер ұрпақ-
мыңды, бесігіңді түзе. Оны түзеймін десең, әйелдің сы әлди айтқанда көңіліндегі көркем идеялар мен тың тәрбиесінің бағыт-бағдары анықталып жатқан
халін түзе» деп жазыпты. асыл мұраттар, арман-тілектер баланың болмысына кезеңде, ал шындығында біздің болашақ егемендігі-
Көп жағдайда бесікті өмірге келген сәбидің на- дариды. Академик В.Бехтерев «Баладағы невроз ау- міздің, болашақ тағдырымыздың қандай болмағы та-
ғашы жұрты арнайы сыйлыққа әкелген. «Бесік әке- руының алдын алу үшін бесік жырын тыңдату ке- разыда тұрғанда, «Әлдиден эпосқа дейін» кітабының
лудің өзі керемет бір сән-салтанат десек те болады. рек» деген. Психолог В.Леутин «Бесік жырын тыңдау жарық көруі ұлт мәдениетіндегі ең елеулі, жарқын
Келіннің төркіні «іздеушісі, сұраушысы бар екен» мидағы нейронның дұрыс дамуына түрткі болады» құбылыстардың бірінен саналмақ».
дегізіп, бір топ болып келетін болған және де жай дейді. Нәресте екі-үш айға дейін ақпаратты тек құ- Бейсен Құранбек, тележурналист: «Бұл кітап – ба-
келмей, баланың бесік жабдығын түгелімен, түбек- лақпен алады. Сондықтан бесік жанында өсек-аяң лалар үшін ғана емес, олардың ата-аналары үшін де
шүмегіне дейін жасап әкелген. Бесіктің жабдықта- айтуға, даңғаза музыка қоюға болмайды. Себебі, бала баға жетпес қазына. Меніңше, «Әлдиден эпосқа де-
рын барынша әдемілеп жасаған. Түбегі мен шүмегі- жаманды-жақсылы эмоцияның бәрін миына жинақ- йін» әр қазақ отбасының күнделікті рухани азығына
нен басқа, қолтық жастық, тізе жастық дегені болады тай береді» депті «Әлдиден эпосқа дейін» кітабында. айналуы керек. Кешке алқа-қотан отыра қалып, жат-
және олар ешқашан сүреңсіз сұр түсті маталардан Діни аңыздарда бесік жырын ең алғаш орында- тап, қайталап, санаға әбден сіңірген отбасылар бұл
тігілмеген. Кішкентай көрпешелері де мүмкіндігін- ған Хауа ана деп айтылады. Бірде ол егіз ұлын жұба- қазынаның келешекте қызығы мен пайдасын молы-
ше ашық түсті маталардан тігіледі. Бесіктің басына та алмай, қиналып отырады. Сол кезде көктен жеті нан көретініне бек сенімдімін».
үкі тағады. Өйткені бала әсемдікке, әдемілікке бесік- періште түсіп: «Алла, Алла, Алла» деп, Алланың атын Қазір әлемде 1.24 млрд веб-сайт бар екен. Күн са-
те жатқан кезден бастап үйренуі керек» деп жазады әдемі әуезге салып әндетеді. Әдемі әуенге елтіген йын интернетке сансыз ақпарат легі құйылады. Ақ-
атақты Баукеңнің келіні Зейнеп Ахметова. Хауаның бөбектері жұбанып, тәтті ұйқыға кетеді. Ән парат тасқыны өскен сайын адамның рухани әлемі
Отбасына тікелей немесе жанама қатысты ырым- анасына да ұнап қалады. Ол періштелерге: «Маған әлсіреп, жанды роботқа айналып барады. Жаһандану
тиымдар жеткілікті. Дала заңы бойынша көктемде да үйретіңдер» деп өтінеді. Періштелер Хауаға жеті заманында ұлттық құндылықтарды насихаттау, ру-
буаз аңды атпайтын болған. Жан-жануарлардың күн бойы әлди әуендерін үйретіпті. Кейін Хауа ана хани байлықты сақтап қалу күн тәртібінен түспейтін
көбею маусымында оларға тиісуге тыйым салған. өзінің барлық балаларын сол әнмен тербетуді әдет- және кезек күттірмейтін шаруа. Ұрпағыңыздың жан
Сонымен бірге үйдегі жары жүкті болса, буаз аңға ке айналдырады. Бұл әуез дами келе бесік жырына дүниесі мен көкірегі қазынаға толсын десеңіз, ғасыр-
тиіспеген, көк шөпті жұлмаған. Екіқабат әйел қорқып айналған екен. Қазақтағы «Әлди, әлди, әлди-ай» деп лар сынынан өткен әдет-ғұрып, салт-дәстүрге тұнып
кетпесін деп айналасы қорғаштап жүрген. Ит-мысық- басталатын бесік жырының төркіні Хауа ананың тұрған кітаптарды оқып беріп, ұл-қызыңыздың да
қа тас лақтырмаған. Сәби қоянжырық болмасын деп «Алла, Алла, Алла-ай» деген әуенінен шыққан десе- кітап оқуға құмарлығын тәрбиелеп отыруды әдетке
қоян етін бермеген. Мерзімі асып кетпесін деп түйе ді. Ертеде бесік жырын үйретудің арнайы мектебі айналдырыңыз. Бала тәрбиесі – болашаққа салынған
етін жегізбеген. болыпты. Бесік жырының мазмұнына, әуезіне қатты ең мықты инвестиция.
«Бесіксіз үйде береке жоқ» деген сөз бар. Бесікті мән берілген. Тәжірибелі аналар оның илләһи маз-
қараусыз тастамаған. Бөлейтін бөпе болмаған жағ- мұндарын таза сақтап, келіндеріне үйретіпті. Бесік Айшуақ ДӘРМЕНҰЛЫ, тарихшы

КАЛЬКА А ИММУНИТЕТІ ОЯНБА АН АДАМ ніне 5-6 беттен болса да о и бере-

КАЛЬКА А ИММУНИТЕТІ ОЯНБА АН АДАМ
йінші деп аш анмын. Ішінде за
жылдар деген кальканы к
ріп
АЛАЙ РЫН АНЫН БАЙ АМАЙ АЛАДЫ алдым. žаншама жыл десе де,
АЛАЙ РЫН АНЫН БАЙ АМАЙ АЛАДЫ
жылдар бойы десе де бәрі орын-
орнына келе алайын деп т р ан
Тіл мәселесіндегі бір жа ым- Бекболат детовті ойлаймын. О мен к
рмей ж рген кісілер болуы д ние ой, біра калька а арсы
ды рдіс туралы айта салайын. кісі 2010 жылдары керемет-кере- м мкін (Оларды аттарын сіздер иммунитеті оянба ан адам с
йле-
›ткенде бір а амыз «Жиыр- мет ма ала жазып ж рді. Бертін- жаза отыры ыздар). Біра деймін генде керемет с
йлесе де, әр с
зді
ма жыл б рын жаз андарымды де Г лнәр Салы бай апайымыз- ой, бәрінен де б рын, т ра ты мәнін тере ынатын адам болса
о ысам, яламын. Бастан-ая ды тізіп т рып 7-8 атені т зеген жазып, аймы пай алысып келе да жаз ан кезде, әсіресе аудар ан
калька!» деді. ›зім де 2012 жылы с
зі к
п жерге тарап, лкен пай- жат ан бір адам болса, ол Назг л кезде сондай калькалар а алай
Толстойды к нделігін аудар ан- дасын тигізді. žайнар Олжай, žожабек ой. Десте-десте мәтін рын анын бай амай алады
мын аздап. Кейін соны о ып, тура Сәкен Сыбанбай а аларымызды о ып, соны ішінен тап анын біз- екен.
солай ял анмын. тіл тазалы ы ж
ніндегі посттары ге айтып, то таусыз алысып келе žыс асы, к
п жа ынан зиян
žалыптаса баста ан каль- да журналистерге пайдасы ересен жатыр. Бәріміз осылып бір «Ра - шегіп жат ан тіліміз алам с-
калардан ашып, аза ша ора- бол анына к мән жо . Батырбо- мет!» деп ойса та арты етпей- та ан орта жаста ы адамдарды
лымдарды іздей бастауымыз а лат Айт-Болат лы а а ресми тіл- тіндей. арасында болса да а ырындап ем-
бірнеше адам себеп болды ой ді тазалау шін аз алыс ан жо . Muqaba баспасынан шы уы деліп те жатыр екен.
деп ойлаймын. ›зім осы мәселеге Та ы да сол секілді дәл азір ме- тиіс бір кітап алдыма келген со ,
келгенде бірінші кезекте мар м ні есіме т спей т р ан немесе бас а ж мыстарды арасында к - Арман „ЛМЕНБЕТ