Page 15 - Түркі әлемі - Türk Alemi - 2024.9.indd

http://www.turkalemi.org/ http://www.turkalemi.org/
Т
РТІП 15 №9 (266)

2024 жыл

« О АМ ДЕРТІ». лдекімдер шін
« О АМ ДЕРТІ». лдекімдер шін

елдіˆ мәдени деˆгейі сауда’а т сті
елдіˆ мәдени деˆгейі сауда’а т сті

Со ы кездері елімізде о амды орын- на йлер мен мейрамханалар а басып кір-
дарда ы м лікті б лдіру о и алары жиі- ген. Сондай-а олына т скен затты ира-
леп кетті. Мамандарды бірі м ны мәде- тып, к
пшілікті мазасын ал ан. Кейіннен
ниетсіздікпен байланыстырса, енді бірі ер адамны барлы шы ынды
тегені бел-
наразылы ты бір т рі дейді. гілі болды.
Бірлі-жарым адамдар žаза станмен
ана шектелмей, шетелде де б за ылы «ЕЛ АБЫРОЙЫНА НҰҚСАН КЕЛІП
жасап, ж рт назарын
зіне аудартып ж р. ЖАТЫР»
Мәдениеттанушы, режиссер Роза Аман-
«ТАС ДƏУІРІНДЕГІ САНА» ханова шетелде жасал ан осындай б за ы- ТЕКТІЛІК КІМНЕН ТЕКТІЛІК КІМНЕН
?
К¤П БЕРІЛЕДІ
Таяуда атыраулы әйелді Батуми бо- лы әрекеттерді ел абыройына н сан
таникалы ба ында ы әрекеті «вандализм» келтіретінін атап
тті. К¤П БЕРІЛЕДІ?
ретінде аталды. žаза станды турист си- – žазіргі та да вандализм о ам дертіне
рек кездесетін бамбук а ашына ашы ы айналды. Мәдени-тарихи ескерткіштерді, «Үйдің жақсы болмағы ағашынан, жігіттің жақсы болмағы
мен
з есімін, аласыны атауын ойып жа- о амды орындарда ы м ліктерді аса- нағышыдан» деп мақалдап жатады. Əйелдің тегіне, шыққан
зып кеткен. Оны б л әрекетіне ба әкім- ана жойып, иратып ж ре беретін адам- жеріне байланысты осылай деген.
шілігі реніш білдіріп, ескерту жасады. дар жыл
ткен сайын к
бейіп барады. Б л Зер салған адамға мұнда үлкен мəн мен мағына, терең сыр
28-маусым к ні АžШ-та вандализм жа- фактор ішкі мәдениетімізді әлі де болсын бар. Қазақтың ғұламасы Мəшһүр Жүсіп: «Меңіреу əйелден ме-
са ан аза станды тар ызу тал ы а т с- т
мен де гейде екенін, рухани ндылы - ңіреу бала туады» дейді. Əдетте біз «меңіреу» деп көзі бар,
ті. Шәкәрім Абдоллаев есімді желі олда- тарымызды әлсірегенін к
рсетеді. Со ы бірақ көрмейтін, құлағы бар, бірақ естімейтін адамды айтамыз.
нушысы белгісіз біреулерді Атырау және уа ытта
з мемлекетіне жасап ж рген мә- Абай өзінің əйгілі Китаб Тасдиқ атты еңбегінде: «Махаббат –
Шымкент алаларыны атауларын Чикаго дениетсіздігін шетелдерге шы ып та к
рсе- əуелі адамның адамдығы, ақыл, ғылым деген нəрселерменен.
орталы ында ы м сінге ашап жаз анын тіп ж ргендер туралы жиі еститін болды . Мұның табылмақтығына себептер – əуелі хауас сəлим һəм тəн
хабарлады. Сондай сәттерде кірерге тесік таппай а- саулық, бұлар туысынан болады, қалмысы жақсы ата, жақсы
ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады» дейді. «Хауас»
«Бізді санамыз тас дәуірінде алып ласы . Себебі ел абыройына н сан келіп арабша – сезім, «сəлим» – толық деп аударылады. Біздіңше,
ой ан. Тас а ашап ат жазу деген не а ы- жатыр. Жалпы әр адамда мәдениет болуы «толық сезім», «сезімі толық» деп түсініледі. Бір ғажабы, ха-
ма ты ? Білемін, тарихта ал ы келеді. керек. Мәдениет, сана, білім бар жерде бар- кім Абай «бұлар туысынан болады» деп нақтылайды. Тап осы
Біра оны бас а да амалдары к
п ой. ›зі- лы ы жа сы болады. Елімізді әр азаматы арада Мəшһүр Жүсіп пен Абайдың ойлары түйіседі: екеуі де
мізді аза деген ат а кір келтірмей, ты- о ам м лкін
з м лкіндей ор ауы тиіс. бір ойды айтып отыр. Өзімізше түсіндірер болсақ, «меңіреу
ныш ж рейік, бауырларым!» – деді ол. Сонда ана дамы ан,
ркениетті ел бола бала» – хауас сəлимі – толық сезімі жоқ бала. Айтылған ойды
Ал 22-маусымда Италия а бар ан аламыз, – деді ол. əрі қарай індетер болсақ, мұндай «толық сезімсіз» бала «то-
žаза стан азаматы сәулет ескерткішіне лық сезімсіз» əйелден, яғни «меңіреу» əйелден туады. Бел-
залал келтіргені шін сталды. Ер адам «БАСҚАЛАРМЕН КЕЛІСПЕУ» гілі ғалым Советхан Ғаббасовтың айтуынша, адам жанының
12 каналы болады екен. Бала жарық дүниеге келгенде осы 12
Помпей археологиялы саяба ында ы Цей БАСҚАША БОЛМАЙ МА? канал я ашық, я жабық боп туады екен. Сонда бұл жанның 12
йіні абыр асына «ли» деп есімін ойып Психолог Асылзат Т рар ызыны ай- каналы ананың құрсағында жатып-ақ ашылады екен ғой. Ал
жазып кеткен. Сырт ы істер министрлі- туынша, вандализм адамны девиантты осы жанының 12 каналы ашылмаған, хауас сəлимі жоқ меңі-
гіні ресми
кілі Айбек Смадияров а па- мінез- л ынан туындайды. реу бала ғылым-білімге енжар, қауқарсыз, қабілетсіз, махаб-
ратты растап, о и а а атысты сот ісі одан – Вандализмні әрт рлі себептері бар. батсыз болады. Ғылым-білімге махаббатсыз бала түптің тү-
әрі әкімшілік тәртіппен ж ргізілетінін мә- Ол кейде жо ары агрессияны нәтижесін- бінде Құдайын да танымайды, өзін де танымайды, дүниені де
лімдеді. Жерлесіміз келтірілген шы ынды де туындаса, кейде адамны
з-
зіне деген тани алмайды. Осыдан-ақ əйелдің бала тəрбиесіндегі рөлінің

теуге міндеттелді. қаншалықты маңызды екенін өзіңіз-ақ аңғара беріңіз.
наразылы ынан болады. Адам айналада ы Екіншіден, Абай: бала осы үшеуінің (1. жақса ата, жақсы
МИЛЛИОНЕР МЕН ШЕНЕУНІККЕ НЕ заттар а зиян келтіру ар ылы ішкі к йін, ана/ 2. жақсы құрбы /3. жақсы ұстаз) қайсысын көбірек жақсы
ЖОРЫҚ?! бас алармен келіспей т р анын жеткізуі көрсе, содан мінезді көбірек алады депті. Əлбетте, бала кімді
м мкін. Б л жа дай а мәдениет пен тәрбие- жақсы көреді? Тоғыз ай, он күн көтерген, Еңбегінде еті өлген,
21-маусымда Грекияны а парат - ні т
мендігі де себеп болып жатады. Бір Мұздай бесік таянған, Жыласаң шошып оянған (Майлықожа)
ралдары žаза станнан бар ан туристер
кініштісі, б за ылы әрекетіне баратын- анасын жақсы көреді. Сондықтан Мəшһүр Жүсіп: «Əкесі қанша
Гидра аралында яхтадан отшашу атып, дарды к
пшілігі
здерін кінәлі сана ысы жерден ғалым болсын, шешесі надан болса, бала соны жақсы
орманны от а орануына себепкер бол а- келмейді. Б л ол ылы ты о ам болып көргендіктен надан болып өседі» дейді. «Ел боламын десең,
нын жаз ан еді. ›ртке аза станды муль- жоюымыз тиіс. Вандализмні алдын алу бесігіңді түзе» деген қанатты сөздің мəнісі қазақ, ел боламын
десең əйелдің жағдайын жаса, оқыт, тəрбиеле, сонда ғана ел
тимиллионерлер – Halyk Bank бас арма шін бала а кішкентай кезінен о амды боласыңға саяды. Бірақ ол қандай оқу? Оқудың да оқуы бар.
т
ра асы ¤міт Шаяхметова мен Forbes ті- м лікті ма ызды екенін, оны рметтеу Мəшһүр Жүсіп: «Əйел заты зəру білім алуы керек (əйелдік та-
зіміндегі аза станды кәсіпкер Данияр ажеттігін т сіндіру керек, – деп пікір біл- биғатына сай – О.Ж.) сонда ол періштелік сипатқа ие бола-
біл азинні атысы бар екені айтылды. дірді маман. ды, байын да жақсы күтеді», – дейді. Сөзімізді қорытындылай
Алайда 24-маусым к ні Сырт ы істер ми- Айта кетейік, жыл басынан бері о- келіп, «Алып – анадан туады, ат – биеден туады» дейді. Қа-
нистрлігі б л а паратты жо а шы арды. амды орында
згені м лкін б лдірген зақтың «Елден елді аралап, Тектіден текті саралап, Бектердің
Кейіннен о и а а атысты жауапкерші- 5 мы нан астам адам жауап а тартылды. қызын айттырып алар ма екенбізінде» (Ақ¬тамберді) зор мəніс
лікті аза станды миллионерлер жалда- Тәртіп б зушылы ты жиілеуіне байла- бар. Екеуі де текті болу керек. Бала еркектің белінде болады,
ан кемені капитаны
з мойнына ал аны нысты шілде айында Президент žасым- əйелдің жатырына түседі. Жатыр деген мейірім деген сөз. Қа-
аны талды. Жомарт То аев «žаза стан Республика- зақ тексіз бала туралы: «Бұның шешесінің жатыры жаман еді»
Ма ыстауда žаза за иптар о амы сыны кейбір за намалы актілеріне адам дейді. «Жатыры жаманнан қандай бір жөнді бала тусын» дей-
алалы мәдениет йіні директоры Ма- саудасына, вандализм к
рінісіне және б
- ді. Еркектің белінен келген текті ұрық текті жатырға түскен кез-
нас К
шербаев 2023 жылды тамыз айын- тенні м лкін б лдіруге арсы іс- имыл де ғана текті бала туады. Ананың жатыры жақсы болу керек.
да Ыбы ты-Сай шат алында жаса ан ван- мәселелері бойынша
згерістер мен толы - Құранда: «Əйелдер сендердің егістіктерің» дейді. Яғни, бидай-
далды әрекетімен танымал бол ан еді. Ол тырулар енгізу туралы» За а ол ойды. ды өсіріп шығаратын құнарлы топырақ əйел деген. Мысалы,
əйел тексіз болып, еркек текті болса, бала тексіз болып туа-
бал а мен б ра ыш к
мегімен шат ал а Енді вандализмге жол бергендер 200 АЕК ды. Қайсысынан көбірек келеді дегенде қазақ өзі айтып отыр

ашап жазу жазып, кейіннен ызметінен к
лемінде айыпп л т
лейді немесе 160 са- «Үйдің жақсысы ағашынан, жігіттің жақсысы нағашыдан» дей-
айырылып ал ан. ат о амды ж мыс а тартылады. Жаза- ді. Сондықтан нағашы жұрттан көбірек келеді. Əйел адамның
›ткен жылы аза станды тар Тай- ны та ы бір т рі 50 тәулікке амау а алу. маңызы өте зор.
ландты да шулатты. Сәуір айында жа а-
жайда
зін д
рекі ста ан турист амау а Диана АСАН Филология ғылымдарының кандидаты,
алынды. Ол адамдар а шабуыл жасап, о- «Адырна» лтты порталы абайтанушы, ғалым Омар ЖƏЛЕЛҰЛЫ