Page 14 - Түркі әлемі - Türk Alemi - 2024.9.indd

http://www.turkalemi.org/ http://www.turkalemi.org/
14 ТТЫ ТАЙМЫЗ!
№9 (266)
2024 жыл

ырк йек айында д ние есігін
ырк йек айында д ние есігін
аш ан Т ркі халы тары мәдени
аш ан Т ркі халы тары мәдени
орыны белсенді м шелері Г лнара
орыны белсенді м шелері Г лнара
Ахметова, Н
а
Ахметова, Насиха Кенжина,
а К
х
и
н
е
ж
,
и
с
а
н
Ләйлә Айтжанова, Ма р ж а н
Ләйлә Айтжанова, Маржан
К
Кожабекованы туан к ндерімен
о
к
е
ваны туан к ндерімен
о
б
а
ж
шын ж ректен тты таймыз!
шын ж ректен тты таймыз!
мірлері ізге барша жары д ние
мірлері ізге барша жары д ние
н
а
р
л
Г лнара Ахметова Н а с и х а К е нжи н а
Г

а А
в
о
Насиха Кенжина
а
м
х
т
е
шапаатын, зор денсаулы , баянды
шапаатын, зор денсаулы , баянды
ба ыт, мейірім мен уаныш
ба ыт, мейірім мен уаныш
тілейміз! Ой-ма саттары ыз
тілейміз! Ой-ма саттары ыз
ж зеге асып, туан к н мерейлі
ж зеге асып, туан к н мерейлі
істерді бастау к ні бола берсін,
істерді бастау к ні бола берсін,
ба ыт пен береке әкелсін, е бекте
ба ыт пен береке әкелсін, е бекте
табысты, абыройлы болы ыздар!
табысты, абыройлы болы ыздар!
Ша ыра тары ыза береке-бірлік,
Ша ыра тары ыза береке-бірлік,
т
Ләйлә Айтжанова М а р ж а н К о ж а б е к о в а
жа
Маржан Кожабекова
л
й
ә
Л
Ай
ә
о
в
а
н
шатты , зор уаныш тілейміз!
міз!
шатты , зор уаныш тілей
I з г i т i л е к п е н , Т ‰ р к i х а л ы ќ т а р ы м ə д е н и ќ о р ы ж ə н е « Т ‰ р к i ə л е м i » г а з е т i н i њ ± ж ы м ы
Iзгi тiлекпен, Т‰ркi халыќтары мəдени ќоры жəне «Т‰ркi əлемi» газетiнiњ ±жымы
жатқан Заңгерлер Палаталарын белсенді түрде қатыстыру – Менің пікірім, біздің елімізде азаматтардың құқық-
Б ГІНДЕ ЗА САЛАСЫНДА ДАУЛЫ керек деп санаймын. Өйткені заңды қызмет барысында тары қорғаусыз қалып жатқан кезі кемде-кем. Құқық қор-
М СЕЛЕЛЕР К П-А . Е КІНІШТІСІ, ОЛ заңгерлер көп пайдаланатындықтан, тәжірибе негізінде ғау тетіктері кеңінен пайдалануда. Құқықтары бұзылған
ОЛ ЫЛЫ ТАРДЫ ЗІМІЗ ДЕ МОЙЫНДАП олардың олқылықтарын анықтап, ресми баға беруге құ- тұлғалар қоғамдық пікір туындатып, қай жерде болсын өз
Ж РМІЗ. ДЕГЕНМЕН Ы ТЫ қықтық білім деңгейлері жеткілікті болып саналады. пікірінің тыңдалуына қол жеткізіп жатыр. Әрине, кей кезде
НОРМАТИВТЕРГЕ ЗГЕРІСТЕР МЕН Орысша және қазақша мәтіндердің қайшылықтарын теріс пияр, тұрпай түрде болса да әлеуметтік желіні пай-
Т ЗЕТУЛЕР ЕНГІЗІП, ЗА А ТОМПА БОЛАР болдырмау үшін бастапқы заң жобасының мәтіні қазақ даланып айқайға басып жатыр. Бұл әрекеттер орынды деп
Д НИЕЛЕРДЕН АРЫЛУ А АЛ ЫШАРТ тілінде жасалуы керек, бұл қазақ тілінің де мәртебесінің айта алмаймын, дегенмен жабайы түрдегі құқық қорғау
ЖАСАСА , КЕЗ КЕЛГЕН М СЕЛЕМЕН О АЙ бірқатар көтерілуіне ықпалын тигізетіні сөзсіз. тетіктері қолданылып жатыр. Кәсіби заңгерлер тарапынан
К РЕСЕ АЛАР ЕДІК. ОСЫ Ж НІНДЕ ЗА ГЕР, Заң жасау процедурасын жақсарту мақсатында осы да құқық қорғау белсенді жүзеге асырылуда. Әлеуметтік
ЗА МАГИСТРЫ, ТАРБА АТАЙ ЗА ГЕРЛЕР процеске белсенді қоғамдық бірлестіктерді қатыстырып, қорғалмаған жандар үшін заңдық көмек тегін жүзеге асы-
ПАЛАТАСЫНЫ БАС АРМА Т РАЙЫМЫ пікірлерімен де санасу үрдісін дамыту керек деп санай- рылады және ондай адамдардың санаттары заңда нақты
РОЗА Т РСЫНХАН ЫЗЫМЕН ПІКІРЛЕСКЕН мын. белгіленген.
ЕДІК. Сонымен қатар заң мәтіндерінің сапасын арттырып, – Жақсы заңгер мамандарды тәрбиелеу үшін қан-
ЗАҢ ӨМІРШЕҢ БОЛУЫ КЕРЕК
Ендеше сұхбатымызға назар салуларыңызды сұрай-
мыз. З АҢ Ө МІР ШЕҢ Б О Л УЫ К ЕР ЕК
̶ Мемлекетіміздің құқықтық саясатына көңіліңіз
тола ма?
– Бұл сұраққа бірауыз сөзбен «иә» немесе «жоқ» деп
жауап беру қателік болады, өйткені құқықтық саясат деген бірізділікті сақтау үшін қазақ-орыс заң терминдері сөздігі дай шетелдік тәжірибелерге сүйену керек деп ойлай-
ұғым өте ауқымды, мемлекет тарапынан жасалатын көп- жасалып қабылдануы керек деп санаймын. сыз?
теген шаралардан тұрады. Соның ішінде ең маңыздысы – Халықтың құқықтық санасын, мәдениетін қа- – Жалпы әлемдік құқық жүйесі екі түрге бөлінеді,
елімізде құқықтық мемлекет құру болып табылады. Құ- лыптастыру үшін бізге не қажет? ол англо-саксондық және бізде қолданыстағы роман-
қықтық мемлекет анықтамасына келер болсақ ол дегені- – Біздің елімізде халықтың құқықтық сауаттылығын, германдық құқық жүйесі. Екеуінің өзгешеліктерінің бірі
міз – өзінің негізгі институттары ретінде билік бөлінісін, сот мәдениетін көтеру мақсатында бірқатар нормативтік ак- англо-саксондық құқық жүйесі соттық прецеденттерге
тәуелсіздігін, басқару заңдылығын, мемлекеттік билік та- тілер қабылданды. Менің ойымша олар іс жүзіне аспады, негізделген, ал романо-германдық құқық жүйесі заң но-
рапынан азаматтардың құқығы бұзылуына жол бермеуді өйткені қазіргі кездегі халықтың құқықтық мәдениетін ақ- маларына негізделген. Менің пікірімше тарихи тұрғыдан
және оған қоғамдық мекеме тарапынан тигізілген залал- парат желілеріндегі ой-пікірлерін айтудан көруге болады. сот прецеденттерін кеңінен қолданып келе жатқан Анг-
дың құнын өтеп алуды қарастыратын мемлекет. Құқық- Құқықтық мәдениет төмен екенін желілерде еркінсіп, көп- лияның сот жүйесі өз тиімділігін байқатты. Сондықтан
теген құқық бұзушылықтарға жол беріліп жүргеніне өзіміз
тық мемлекет ең алдымен, барлық мемлекеттік органдар, ағылшын елінің, АҚШ-тың тәжірибелерімен біздің заңгер-
лауазымды тұлғалар, қоғамдық бірлестіктер және азамат- куә болып отырамыз. Осындай келеңсіз оқиғалар болмауы лер біліктілігін арттыру мақсатында іс-жүзінде танысып
үшін халық арасында заң нормаларын насихаттау жұмыс-
тар бағынуы тиіс өзіндегі құқықтық ережелермен өзін-өзі тары көптеп жүргізілуі тиіс деп санаймын. Сонымен қатар келгені артық етпейді.
шектейтіндігімен ерекшеленеді, ал ондағы басты принцип ауылды жерлерде Ақсақалдар Кеңесін, эксперимент түрін- – Құқық, заң саласындағы ең даулы мәселе не?
– құқық үстемдігі. де Билер институтын енгізіп, халықтың ұят болады деген – Өз тәжірибеме сүйеніп айтар болсам, қазіргі таңда ең
Менің ойымша біздің елде осы құқықтық мемлекеттің принципы негізінде тәрбие жұмыстарын жүргізу қажет деп даулы мәселе, ол алимент өндіру. Қоғамда өкіншке орай,
барлық институттарының негізі салынған, бірақ ол меха- санаймын. Халықтың құқықтық мәдениетін арттыруда заң- ең қорғаусыз санат – ол балалар болып отыр. Семьядан
низм жеткілікті дәрежеде дамытылмағандықтан қоғамда герлер мен адвокаттардың да рөлін арттыру қажет. Олар ажырасып кеткен жанұя мүшесі, онда қалған балаларына
өз көрінісін таппай жатады. палата шеңберінде белсенділік танытып, курстар мен лек- қаржылай көмек беруден жалтарып жатады. Алиментті
– Қазақстанның заң жүйесінде шикіліктердің бары циялар жүргізіп отырса, аудитория жинау қиындыққа соқ- төлемеу немесе мардымсыз көлемде төлеуге тырысады.
рас. Бірізді, қолайлы заң жүйесін қалыптастыру үшін пайды деп ойлаймын. Оны жоқтықтан да емес, жұбайына ренішін солай білдіре-
бізге не қажет деп ойлайсыз? – Қазіргі таңда түрлі заң жобалары шығып жа- ді-мыс, сонда баланың не кінәсі бар екенін ашу үстіндегі
– Заң жүйесі қолданыстағы заңдар мен құқықтық нор- тыр. Олар туралы не айтасыз? ерлі-зайыптылар түсінбей жатады.
мативтік актілерден тұратыны белгілі. Заң жүйесінің кем- – Заң жобалары жөніндегі өз пікірімді жоғарыда ай- – Ол мәселемен күресу жолдары қаншалықты дең-
шілігі бір-біріне қайшылықты, коллизиялы заң нормала- тып кеттім. Қосарым, заң жобаларының сапалы болуы гейде жүріп жатыр?
рының болуы және заң актілерінің қазақша мәтіндері мен болашақта бекітіліп, қолданысқа түсетін Заңдарымыздың – Заң жүзінде алимент төлемеушілермен күрес жолда-
орысша нұсқаларының сәйкес келмейтін тұстарының көп өміршеңдік кепілі. Сондықтан заң шығару инициативасын ры нақты белгіленген. Іс жүзінде көп жағдайда ол номалар
кездесуіне байланысты деп ойлаймын. Заң шығарушылық жан-жақты пайдалану қажет деп санаймын. Заң жобасын орындалмайды. Атап айтар болсақ алимент төлемегені
процедурасы, соның ішінде заң жобаларын дайындау ке- талқылау барысында айтылған сын-пікірлер, алып-қосу- үшін қылмыстық іс қозғап, жазаға тарту. Егер осындай ша-
зеңіне аса назар аударған жөн деп санаймын. ларға назар аударылуы керек. раларды қолданатын болса, алимент төлемей қашып-пы-
Заң шығарушылықты мүмкіндігінше демократиялан- – Бүгінде заңгерлер мен құқық қорғау саласының сып жүргендер саны азаятын еді деп ойлаймын.
дыру қажет, заң жобаларын халық арасында ашық талқы- мамандары өте көп. Алайда халықтың құқығы толық-
ға салумен қатар, ол заң жобаларына қазір пайда болып қанды қорғалып жатыр ма? Әңгімелескен Ақгүл АЙДАРБЕКҚЫЗЫ