Page 13 - Түркі әлемі - Türk Alemi - 2024.9.indd

http://www.turkalemi.org/ http://www.turkalemi.org/
ЗА МЕН Т
РТІП 13 №9 (266)

2024 жыл

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕ ҚЫЗМЕТ АЛА АЛМАҒАН ЖАҒДАЙДА НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕ ҚЫЗМЕТ АЛА АЛМАҒАН ЖАҒДАЙДА НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?

Мәжілістің жалпы отырысында ҚР Сауда және ин- лықтарында өзге тілде қызмет көрсетілгені үшін бейне- тілінің беті бері қарары сөзсіз. Екінші, тендер саласында
теграция министрі Арман Шаққалиев «Бізде тілге бай- жазбаға түсірсе, қарсылық танытып, агрессия көрсетіп да келісімшартта міндетті түрде қазақ тілінде жұмысты
ланысты шектеуге немесе кемсітуге жол берілмейді. жатады. Бірақ ол заңбұзушылыққа жатпайды. Себебі атқару баптары енгізілсе, және орындамаған жағдайда
Атап айтқанда, электронды саудада кейбірі ана тілінде оған бейнежазба арқылы дәлелдер керек. Одан бөлек, қара тізімге кіргізілетіні хабарланса, сервис тілі ақырын-
қызмет көрсетпейді, осының салдарынан тұтынушы дүкен, сауда орталықтары, мейрамхана, өзге де заңды дап қазақ тіліне айналатыны даусыз. Одан да бастысы,
оны пайдалана алмайды. Бұл ретте, адамдар неге зар- тұлғалардың үстінен шағымданамын деушілер болса, Президент, үкімет, жергілікті әкімдіктер, басшылықта
дап шегуі керек?! Адамдар нақты әрі сенімді ақпарат мекенжайы бойынша сотқа жүгіну жеткілікті. Егер бей- отырған азаматтар қызметтерін тек мемлекет тілінде
алуы қажет. Осы орайда біз тілге қатысты конституция- нежазбалар болса, заңды тұлғаның кінәлі екені дәлел- атқарса, кәсіп тіліміз, нәсіп тіліміз қазақ тілінде болары
лық ұстаным мен заң талаптарын орындау мәселесіне денсе, әкімшілік құқық бұзушылық деп танылып, 25 АЕК сөзсіз.
ерекше назар аударамыз» деген еді. Әйткенмен қазақ көлеміндегі айыппұл жазылады.
тілді азаматтар мемлекеттік тілде қызмет ала алмаға- Бесжан Төлеубекұлы, белсенді:
нына наразы. Оған себеп ел арасында «жұмыс бары- Руза Бейсенбайтегі, тіл жанашыры: – Адамдардың нақты қазақ тілінде ақпарат алуға
сында қызмет көрсету тілі – орыс тілі болуы керек» – Қазір кәсіпкерлер қағынан жерінгендей Қазақс- толық құқығы бар. Бұл заңда да қарастырылған. Бірақ
деген қағида басым секілді дейді мамандар. Ендеше танда тұрса да, нанын жеп, пайда тауып отырған кәсі- өкінішке қарай, Мемлекеттің тілді қарайтын заң орган-
білікті мамандардың пікіріне назар аударайық. бін қазақ тілінде жүргізбейтін болды. Неге десеңіз, ең дары мониторинг жасап жатқан жоқ. Соның нәтижесін-

Эльнура Кішкенебаева, қорғаушы-заңгер: біріншісі қолданыстағы заңға сәйкес (2010 ж. «Тұтыну- де кәсіпкерлер: «Кәсіп тілі – орыс тілі» деген ұранмен
шылардың құқын қорғау», 24-бап) қызмет көрсетуші орыс тілінде кәсібін жүргізуде. Ал кәсіптің өзге тілде
– Қазақстан Конституциясының 7-бабында қазақ міндетті болса да барлық ақпаратты бірінші қазақ тілін- жүргізілуі – мемлекеттің тіл саясатына кері әсерін ти-
тілі – мемлекеттік тіл, ал орыс тілі мемлекеттік ор- де жеткізуге тиіс. Бірақ бізде жазалау механизмі жоқ гізетіні даусыз. Және бір мәселе: Тұтынушы құқығы

гандар мен ұйымдарда ресми түрде қазақ тілімен тең болғандықтан жауапкершілік жоқ. Екінші, ащы болса туралы заңның бар екенінен хабарсыздар да көп сияқ-
қолданылады делінген. Халыққа қызмет көрсететін да шындықты айтқан дұрыс, қазақ тілін қажетсінетін ты. Оларға да жалпы ақпараттық жұмыстар жүргізілуі
кез келген мекеме тұтынушылардың сұранысына қа- тұлғалар аз. Егер әр тұтынушы келіп қазақша қызмет та- керек. Жалпы адамдардың санасында: «Орыс тілінде
рай қызмет көрсетуге міндетті. Бірақ біздің елде тіл лап етсе, баяғыда кәсіп тіліміз ана тілімізде болар еді. қызмет көрсету – кәсіптің жүріп кетуіне оң септігін ти-
мәселесіне келгенде тұтынушылардың құқығы тапта- 33 жылда қалыптасқан орыстілді қоғамды өзгерту оңай гізеді», «жұмысқа кіру үшін орыс тілінде сөйлесу ке-
лып жатады. Мәселен, әкіммен кездесуге барып, қазақ емес. Жеке өзім, үнемі толассыз үгіт-насихат жүргізіп рек», «жарнаманы орыс тілінде беру керек, сонда ғана
тілінде сауал қойсаңыз, ол қазақ тілінде жауап беруі жүрсем де тек айналамның 10 пайызына да әсер етпей- өтімді болады» деген соқыр сенім бар. Бірақ қызығы,
керек. Немесе сот істерінде де тіл мәселесіне келгенде тінімді түсіндім. Ал Өзбекстан секілді мемлекеттерде статистикалық деректерге құлаш сермесек, Қазақстан-
келіспеушіліктер туындап жатады. Себебі кей жағдайда барлығы өз ана тілдерінде. Неге? Өзбекстанда, басқа дағы қазақтардың демографиялық өсімі 71 пайызға
жауапкерге түсініксіз тілде сот өтіп жатады. Соттан ке- да посткеңестік мемлекеттерде бағына қарай басшы- жетті. Нақтыласақ, қазақтардың саны 14 миллионнан
йін жауапкер «жоқ» деп жауап беретін жерлерде «иә» лыққа ұлтшылдар келді. Ал бізде ең сорақысы тілі жо- асты. Енді өзіңіз ойлаңызшы, сіздіңше, 14 миллион
деп жауап беріп, қателескенін түсінеді. Бұндай оқиға- йылатындардың ондығына кіріп отырмыз. Тіпті өзім тұ- қазақ азаматтары қазақ тілінен мүлдем мақұрым бо-
лардың бірнешеуінде қорғаушы болғанмын. Нәтиже- рып жатқан Керекуде бірнеше мәрте тілге байланысты луы мүмкін бе? Олардың ата-анасы қазақ, көбінің түбі
сінде сот күшін жоққа шығарып, қайтадан соттың өтуіне ұсыныстар айтқанмын. Бірақ қарастырылып жатқаны ауылдан шыққан, олардың кейбіреуі сөйлемесе де
ықпал еткенбіз. шамалы. түсінетіні анық. Сондықтан біз өзімізді көпұлтты деп
Жалпы, бізде «Ақпаратқа қол жеткізу», «Тұтыну- Енді менің ой-пікірім, ұсынысым: телеарналардан, артқа тартпауымыз керек. Біз титуылды Қазақ Еліміз.
шылардың құқығын қорғау туралы» заң бар. Сондық- әлеуметтік желілерден басшылар «Заң аясында орыс Керісінше, кәсіп тілін толықтай қазақ тіліне айналдыру
тан Қазақстанда қазақ тілінде қызмет көрсету қылмыс тіліне деген мемлекетімізде қандай құқық болса, қа- өз қолымызда екенін саналы түрде ұғынып, талап ете
емес! ҚР «Тілдер туралы» заңына сәйкес мемлекеттік зақ тіліне де сондай болуы керек» дегенді жиі-жиі айта алуымыз керек.
емес мекемелер мемлекеттік тілін де, орыс тілін де берсе, біраз жұрт соған мойынсынар ма еді?! Қолда-
қолдана алады. Көп жағдайда дүкендерде, сауда орта- ныстағы заңмен «міндетті, міндетті» дей берсе, қазақ Ақгүл АЙДАРБЕКҚЫЗЫ

СТУДЕНТЫ КАЗНУ
СТУДЕНТЫ КАЗНУ и НАУЧНЫЙ ПРАКТИКУМ В
НАУЧНЫЙ ПРАКТИКУМ В
и
НАЦИОНАЛЬНОЙ БИБЛИОТЕК
НАЦИОНАЛЬНОЙ БИБЛИОТЕКЕ
Е

В данной статье рассматривается недельную практику в Национальной чая ассортимент
практика студентов Казахского нацио- библиотеке РК, целью которой было и наличие книг.
нального университета имени аль-Фа- ознакомление с историей архива, его В рамках пра-
раби, обучающихся по специальностям организационной структурой, составом ктики студенты
"иностранная филология", "переводче- и содержанием документов, а также ознакомились с
ское дело" и "востоковедение", на базе основными направлениями деятель- летописью XVII
кафедры Тюрксой в Национальной би- ности библиотеки. Практика была ор- века, провели
блиотеке Республики Казахстан (РК). ганизована преподавателями кафедры анализ книж-
Описываются цели и задачи практики, Тюрксой: В ходе практики студенты ного уголка
проведенные мероприятия, а также по- познакомились с историей и структу- Турции, узнали о наличии и актуаль- Туяковой Салиме Токтасыновне руко-
лученные результаты и впечатления рой библиотеки, посетили различные ности книг. Особое внимание было уде- водителю Службы мировой литературы
участников. Практика является неотъ- отделы и хранилища, включая храни- лено сравнению турецкой и казахской Национальной библиотеки Республики
емлемой частью образовательного про- лище книг, где хранится Коран XII века культуры, а также художественному Казахстан за хорошее отношение к пра-
цесса, способствующей закреплению и коллекция французской литературы переводу турецкой литературы, газет ктикантам и приятную атмосферу в
теоретических знаний и приобрете- XVI-XVII веков. Студенты посетили ме- и журналов. Кроме того, студенты про- коллективе. Благодаря этому наши сту-
нию практических навыков. Студенты мориальные кабинеты и изучили спе- вели репортаж с читателями и прохо- денты получили много новых знаний,
КазНУ имени аль-Фараби прошли двух- цифику работы каждого отдела, вклю- жими о Национальной библиотеке. По которые будут полезны для их даль-
завершении двухнедельной практики нейшей научно-академической жизни.
студенты защитили свои доклады о Практика в Национальной библиотеке
проделанной работе. Они отметили, что РК стала важным этапом в образова-
получили много новых знаний и навы- тельном процессе студентов КазНУ. Она
ков, которые будут полезны в их даль- позволила им не только закрепить те-
нейшей научно-академической жизни. оретические знания, но и приобрести
Практика позволила им глубже понять ценный практический опыт. Мы увере-
специфику работы библиотекаря, а ны, что полученные знания и навыки
также ознакомиться с редкими и уни- будут способствовать их успешной про-
кальными документами. Хотелось бы фессиональной карьере.
выразить огромную благодарность со-
трудникам Национальной библиотеки Преподаватели кафедры Тюрксой
Заместителю директора по библиотеч- Каз НУ им. аль-Фараби
ной работе Юсуповой Ажар Хамитовну, Дулаева Эльнара Зильпикаровна